Z jakich urlopów, kiedy i w jakim wymiarze może skorzystać pracownik?

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do odpoczynku. Ustawodawca przewidział jednak różne rodzaje urlopów, które udzielane są w odmiennych okolicznościach, a także rozmaitych wymiarach. Sprawdź, z jakich czego możesz skorzystać.

Co to jest urlop? Rodzaje urlopów 

Urlop nie został zdefiniowany wprost w przepisach prawa, można go jednak określić jako czas wolny pracownika, podczas którego nie jest on zobowiązany do świadczenia pracy. Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, urlopy podzielić można na kilka rodzajów, m.in. na: 

• urlop płatny, 
• urlop bezpłatny. 

Za urlopy płatne otrzymuje się wynagrodzenie. Zalicza do się do nich m.in. urlop wypoczynkowy, rodzicielski, macierzyński, ojcowski, okolicznościowy, szkoleniowy. Urlopów bezpłatnych udziela się natomiast na pisemny wniosek – ten okres nie jest wliczany do czasu pracy, nie przysługuje też za niego wynagrodzenie.

Urlop wypoczynkowy 

Zgodnie z art. 152 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego. Prawo do niego nabywasz, gdy podejmujesz pracę po raz pierwszy w roku kalendarzowym. Wówczas, z upływem każdego miesiąca uzyskujesz ½ wymiaru urlopu, który przysługuje po przepracowaniu roku. Co to oznacza w praktyce?  

W pierwszym roku pracy prawo do urlopu rośnie proporcjonalnie, a z każdym kolejnym miesiącem zwiększa się o 1/12 wymiaru urlopu, co oznacza, że po tym czasie nabywasz prawo do 1 i ½ dnia urlopu miesięcznie. Co więcej, ustawodawca zastrzegł, że nie możesz zrzec się prawa do niego.  

Ile wynosi wymiar urlopu wypoczynkowego? Zgodnie z przepisami: 

• jeśli pracownik zatrudniony jest krócej niż 10 lat, wymiar urlopu wynosi 20 dni, 
• jeśli pracownik zatrudniony jest co najmniej 10 lat, wymiar urlopu wynosi 26 dni. 

Warto zaznaczyć, że do czasu zatrudnienia, od którego zależy wymiar należnego urlopu, wlicza się pełen czas zatrudnienia na umowę o pracę. Co zaś w sytuacji, gdy pracownik nie pracuje na pełen etat? Wówczas wymiar urlopu wypoczynkowego ustala się proporcjonalnie, przy czym każdy niepełny dzień urlopu pracownika zaokrągla się na jego korzyść.

Urlop na żądanie 

Szczególnym rodzajem urlopu wypoczynkowego jest tzw. urlop na żądanie. Pracownik może zgłosić chęć skorzystania z niego najpóźniej w dniu jego rozpoczęcia, a pracodawca nie może odmówić. Wymiar wynosi tutaj nie więcej niż 4 dni urlopu w roku kalendarzowym. Każdy wykorzystany dzień urlopu na żądanie zmniejsza pulę w ramach urlopu wypoczynkowego.

Urlopy związane z dzieckiem 

Ustawodawca przewidział szereg urlopów przysługujących pracownikowi w związku urodzeniem i wychowywaniem dziecka, a także jego przysposobieniem. Przysługują one rodzicom dziecka i osobom sprawującym nad nimi opiekę na podstawie przepisów. 

Urlop macierzyński 

Urlop macierzyński jest płatny. Przysługuje matce dziecka lub ojcu, ale wyłącznie w części, w której nie skorzystała z niego kobieta. Warto także zastrzec, że ustawodawca przewidział możliwość skorzystania z urlopu macierzyńskiego również przez innych członków rodziny. Dotyczy to jednak wyłącznie szczególnych sytuacji, tj.:  

• śmierci matki; 
• porzucenia dziecka przez matkę; 
• posiadania przez matkę orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji; 
• przebywania przez matkę w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym w rodzaju stacjonarnych i całodobowych świadczeń, gdy ze względu na stan zdrowia nie może sprawować opieki nad dzieckiem. 

Urlop macierzyński przyznawany jest na wniosek, a pracodawca nie może odmówić jego udzielenia. Jaki jest wymiar urlopu macierzyńskiego? Uzależniony jest on od liczby urodzonych dzieci podczas jednego porodu i wynosi w razie urodzenia: 

• jednego dziecka – 20 tygodni: 
• bliźniaków – 31 tygodni; 
• trojaczków – 33 tygodnie; 
• czworaczków – 35 tygodni; 
• pięcioraczków i więcej – 37 tygodni.

Urlop rodzicielski 

Urlop rodzicielski jest płatny. Przysługuje matce lub ojcu dziecka po urlopie macierzyńskim, należy go wykorzystać nie później niż przed ukończeniem przez dziecko 6. roku życia. Urlop przysługuje dwójce rodziców łącznie, w następującym wymiarze: 

• 41 tygodni – w razie urodzenia jednego dziecka; 
• 43 tygodnie – w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka. 

Jeżeli dziecko ma zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie lub tzw. zaświadczenie za życiem, wówczas przysługujący wymiar urlopu jest dłuższy i wynosi: 

• 65 tygodni – w razie urodzenia jednego dziecka;  
• 67 tygodni – w razie urodzenia więcej niż jednego dziecka. 

Urlop wychowawczy 

Urlop wychowawczy jest bezpłatny i przysługuje matce lub ojcu dziecka w celu sprawowania samodzielnej opieki nad dzieckiem. Należy podkreślić, że ustawodawca zastrzegł prawo do niego wyłącznie dla pracowników z co najmniej sześciomiesięcznym stażem pracy. Urlop wychowawczy udzielany jest na wniosek, a jego wymiar wynosi łącznie 36 miesięcy. Może go wykorzystywać jeden i drugi rodzic, przy czym nie należy go dzielić na więcej niż 5 części. Przysługuje do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat. 

Urlop ojcowski  

Urlop ojcowski jest płatny i przysługuje ojcu do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia. Jego wymiar wynosi dwa tygodnie, udzielany jest na wniosek. Urlop ojcowski często mylony jest z urlopem tacierzyńskim, należy jednak podkreślić, że to co innego. Urlop tacierzyński to potoczna nazwa części urlopu macierzyńskiego, który może zostać wykorzystany przez mężczyznę. 

Opieka na dziecko 

Pracownikowi, który wychowuje przynajmniej jedno dziecko do 14. roku życia, przysługuje na opiekę dodatkowo 16 godzin lub dwa dni. Jest to urlop płatny. Należy jednak pamiętać, że niewykorzystane świadczenie nie przechodzi na kolejny rok kalendarzowy. 

Urlop opiekuńczy 

Urlop opiekuńczy przysługuje pracownikowi w celu zapewnienia opieki lub wsparcia osoby będącej członkiem rodziny czy współmieszkańcem i potrzebuje pomocy ze względów medycznych. Członkiem rodziny w rozumieniu Kodeksu pracy jest syn, córka, matka, ojciec lub małżonek. Wymiar urlopu opiekuńczego wynosi pięć dni w ciągu roku kalendarzowego, a udzielany jest na wniosek. Jest bezpłatny.

Inne rodzaje urlopów 

Ustawodawca przewidział także w przepisach szereg innych urlopów, do których zalicza się m.in.: 

• urlop szkoleniowy; 
• urlop na poszukiwanie pracy. 

Urlop szkoleniowy udzielany jest pracownikowi, który z własnej woli lub z inicjatywy pracodawcy podnosi swoje kwalifikacje. Urlop na poszukiwanie pracy to prawo przysługujące pracownikowi, który otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z zachowaniem co najmniej dwutygodniowego okresu wypowiedzenia. 

Bibliografia: 

1. https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00136#9 [dostęp 24.01.2024]. 
2. https://www.gov.pl/web/rodzina/urlopy-i-zwolnienia-od-pracy [dostęp 24.01.2024]. 
3. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy, Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141.