„Zdrada boli, niezależnie od tego, z jakich jesteśmy domów czy kultur” – mówi psycholog Martyna Figurska

– Po doświadczeniu zdrady należy dać sobie czas na to, żeby różne uczucia mogły dojść do głosu. Trzeba w spokoju przeżyć cały smutek, rozczarowanie, złość i ból. Dopiero wtedy można zająć się wybaczaniem – mówi psycholog i terapeutka mgr Martyna Figurska z Pracowni Terapii i Rozwoju w Warszawie, która w rozmowie z Hello Zdrowie tłumaczy, jak bycie zdradzonym wpływa na nasze życie i jak się po tym otrząsnąć.

Ewa Podsiadły-Natorska: Jak często zgłaszają się do pani osoby po doświadczeniu zdrady?

Mgr Martyna Figurska: Zgłaszają się zarówno pary, jak i osoby indywidualne. Bywa również tak, że para trafia do mnie na terapię, a jednocześnie osoby tę parę tworzące uczestniczą w indywidualnej terapii u innego specjalisty.

Te związki się rozpadają?

Bywa różnie. Po takim doświadczeniu warto zastanowić się, jak tę zdradę rozumieć, to znaczy, z czego ona wynika. Co takiego się dzieje, że do niej doszło? Mamy dwie możliwości. Z jednej strony możemy spojrzeć na zdradę jako na efekt kryzysu w związku. Zdrada jest wówczas efektem wcześniejszego kryzysu w relacji, narastającego i nierozwiązanego. Można wówczas rozumieć zdradę jako sposób na podtrzymanie status quo w relacji. Tam, gdzie konfrontacja jest trudna, bo groziłaby np. rozpadem związku, dochodzi do zaspokojenia niektórych potrzeb na zewnątrz. To powoduje, że na jakiś czas napięcie w parze opada. I w tym sensie zdrada jest stabilizująca dla związku.

Domyślam się, że nie należy tego rozumieć na opak, jako że istniałoby przyzwolenie na zdradę.

Nie, bo to nie rozwiązuje kryzysu ani trudności, a jedynie stabilizuje to, co jest i pozwala parze przetrwać. Oczywiście to nie jest strategia na zawsze, tylko działanie na krótką metę. Zdrada nie przynosi korzyści w dosłownym rozumieniu. Nie rozwiązuje kryzysu ani trudności, a jedynie stabilizuje relację. Poza tym gdybyśmy popatrzyli na zdradę nie tylko z punktu widzenia relacji, ale również osoby indywidualnej, to zdrada może być przejawem słabego hamowania impulsów i wtedy niekoniecznie musi być skutkiem długotrwale narastającego kryzysu.

Jak doświadczenie zdrady wpływa na dalsze życie osoby zdradzonej, jaki zostawia ślad?

Niezależnie od motywu, z powodu którego dochodzi do zdrady, jest to doświadczenie bolesne i może być rujnujące – zarówno osobiście, jak i dla pary. Wiąże się z koniecznością przeformułowania dotychczasowych reguł, które były w relacji. Każdy z nas będzie zdradę przeżywał inaczej. Dla jednej osoby może to oznaczać powtórzenie jakiegoś przekonania, np. że ludzie krzywdzą albo że jestem do niczego i że zawsze mi się coś takiego przytrafia. Inni mogą uznać, że to było coś bardzo bolesnego, trudnego, ale jednocześnie jednostkowego i incydentalnego. Nie musi to dla nich oznaczać, że będzie im się to przytrafiało zawsze.

Czasami zdarza się, że wchodząc w związek, mamy nadzieję, że będzie on lepszy niż relacja rodziców. Wówczas własne małżeństwo, jego jakość, staje się lekarstwem, antidotum na bolesną przeszłość, jaką było uczestniczenie w nieudanej relacji pomiędzy rodzicami. Własny udany związek staje się wyznacznikiem życiowego sukcesu.

Zdrada utrwala kompleksy, brak pewności siebie?

Jeśli ktoś jest niepewny swojej wartości, nie najlepiej o sobie myśli, to zdrada tylko potwierdza jego mniemanie o sobie. To są osoby, które uważają, że muszą być jakieś, by mogły zasłużyć na to, aby ktoś chciał z nimi być. Dla nich zdrada jest druzgocąca, bo pokazuje im niejako, że nie zasługują na udany związek, są niewystarczająco dobre.

Zdrada podkopuje zaufanie do innych ludzi i wzmaga lęk przed zranieniem. Może pojawić się lęk przed bliskością, również seksualną. Możliwe jest także, że osoba zdradzona będzie nieustannie szukała potwierdzenia swojej wartości i atrakcyjności. Będzie stale sprawdzać, czy inne osoby chcą z nią być. Może to robić także przez zachowania seksualne, np. często zmieniając partnerów.

Czy wybaczenie zdrady pomaga? Warto przebaczyć zdradę?

Pewnie warto, ale najpierw trzeba się zastanowić, jak to zrobić. Stanowczo odradzałabym myślenie w kategoriach, że trzeba, że powinno się to zrobić. Takie myślenie prowadzi do próby szybkiego zamknięcia sprawy, tymczasem to nie jest sprawa, którą powinno się szybko zamknąć. Po doświadczeniu zdrady należy dać sobie czas na to, żeby różne uczucia mogły dojść do głosu. Trzeba w spokoju przeżyć cały smutek, rozczarowanie, złość i ból. Dopiero wtedy, gdy doświadczy się tych uczuć i się je przepracuje, poukłada, można zająć się wybaczaniem. Nie wcześniej. Spotkania z tymi uczuciami są bolesne i ludzie stosują różne techniki, by je w sobie zagłuszyć. Prędkie czy pochopne wybaczanie może wiązać się z przekonaniem, że jak szybko wybaczę, to szybko zapomnę i sprawa będzie zamknięta. Tymczasem to jest proces, który trwa. Podobnym zachowaniem jest chęć szybkiego wejścia w nowy związek, jeśli poprzedni rozpadł się z powodu zdrady. Próba prędkiego „zapomnienia” tego doświadczenia i zaprzeczanie cierpieniu nie przynoszą efektu. Tak naprawdę to niczego nie rozwiązuje. Uczucia nie zostają przepracowane, a jedynie stłumione.

Martyna Figurska. Zdj: archiwum prywatne

Czym to grozi?

Rezultatem takiego działania jest to, że tracimy kontakt ze swoimi uczuciami, czyli przestajemy rozumieć samych siebie. Takie osoby nie będą mogły zrozumieć, co się z nimi dzieje, nie będą mogły prawidłowo odczytać swoich potrzeb i odpowiednio na nie zareagować czy je zaspokoić. Ich uczucia zaczynają żyć własnym życiem i mogą się ujawniać w niekontrolowany sposób, np. w postaci chorób somatycznych (takich jak choroby żołądka, zawały serca), ale również w niekontrolowanych reakcjach emocjonalnych. Nagle zaczynamy czuć coś, czego nie rozumiemy. Zachowywać się w zdumiewający albo nieadekwatny do sytuacji sposób. Reagujemy nadmiernie, z większą siłą niż sytuacja by to uzasadniała. Można powiedzieć, że uczucia wyskakują jak korek z czajnika.

Czy my sami możemy nad tym zapanować i samodzielnie przejść przez ten proces, czy jednak wskazana jest terapia i pomoc specjalisty?

Jeśli mamy wystarczające zaplecze, jesteśmy blisko własnych uczuć, to ekspert nie musi być niezbędny. Czasem wystarczą mądrzy bliscy ludzie, którzy będą gotowi nas wysłuchać, wesprzeć, być przy nas w cierpieniu, a przy tym nie będą nas popędzać. Wtedy ze zdradą jesteśmy w stanie poradzić sobie sami. Jeśli jednak poziom cierpienia okazuje się dla nas za wysoki, trudny do wytrzymania albo gdy mamy poczucie, że to już tak długo trwa i nic się nie zmienia, ciągle jest nam ciężko i widzimy, że nie dajemy sobie rady, to warto zgłosić się po pomoc do psychologa lub psychiatry, żeby sprawdzić, co się z nami dzieje i na ile jest to bezpośrednio skutkiem zdrady, a na ile również wcześniejszych trudnych doświadczeń, które z powodu zdrady doszły do głosu.

Czy doświadczenie zdrady to zadra, która zostaje w nas na zawsze?

To jest doświadczenie, które będzie z nami do końca życia, tak jak wszystkie inne nasze doświadczenia życiowe. W tym sensie doświadczenie zdrady zostaje w nas na zawsze. Pytanie jednak, jak ono będzie funkcjonować: czy jako nieprzeżyta trauma, która będzie stale o sobie przypominać, wywołując reakcje emocjonalne, czy też będzie jednym z wielu doświadczeń życiowych – przykrych, trudnych, ale takich, które są już domknięte, z których wyciągnęło się wnioski, poukładało się je i które nie zatrzymują możliwości rozwoju osobistego.

Wróćmy do związków. Relacja po doświadczeniu zdrady się zmienia, ale czy te związki mogą być szczęśliwe pomimo tego, co się stało?

Zdrada nie musi kłaść się cieniem na całym dalszym życiu, ale pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim para musi zrewidować to, co w relacji działo się dotychczas. Wracamy do pytania o to, jak rozumieć zdradę w związku. Jeśli potraktujemy ją jako efekt narastającego kryzysu, który nie został rozwiązany, czy jako nieumiejętność dostosowania się pary do kolejnych etapów życiowych i przeformułowania celów oraz zasad w związku, to pomocne jest wówczas przyjrzenie się obecnym potrzebom, celom życiowym, oczekiwaniom od siebie nawzajem, jakości więzi i łączącym nas uczuciom. Chodzi o znalezienie odpowiedzi na pytanie, kim dla siebie jesteśmy, kim chcemy być w relacji, jak ta relacja ma wyglądać. Wprowadzenie zmian może zapewnić parze dalsze szczęśliwe życie. Wymaga to jednak pracy. Wtedy terapia może się okazać bardzo pomocna.

A czy zdarza się sytuacja odwrotna, gdy para po doświadczeniu zdrady chce ją przepracować, a okazuje się, że nie może być już razem?

Może się tak zdarzyć, zwłaszcza gdy te pary zobaczą ponownie, kim dla siebie są i okaże się, że nie są dla siebie już tymi partnerami, którymi byli na początku, bo na tym etapie życia potrzebują kogoś innego – z innymi celami, ambicjami, potrzebami. Wtedy często dochodzi do rozstania. Zdrada bywa też tak rujnująca, że osoba zdradzona nie jest gotowa na wprowadzenie zmian. A gdy zmiany nie są możliwe, związek się rozpada, bo nie może się dalej rozwijać.

Czy można porównać, kto znosi zdradę ciężej: kobieta czy mężczyzna?

To, jak przeżywamy i radzimy sobie ze zdradą, może być niezależne od płci i ma związek z naszymi wcześniejszymi doświadczeniami – z tym, jak radzimy sobie z własnymi uczuciami, jakie mamy poczucie własnej wartości. Istnieje jednak przekaz kulturowy, który większe przyzwolenie na okazywanie cierpienia daje kobietom. Od mężczyzn oczekujemy, że będą twardzi. Oni znacznie mniej mogą sobie pozwolić na okazanie bólu. Bycie zdradzonym dla mężczyzny to wstyd. Mówi się, że zostaje rogaczem. Może być więc mu trudniej przepracować to doświadczenie, bo uczucia z nim związane są mniej jawne. Zdradzona kobieta natomiast spotyka się ze współczuciem. Pociesza się ją, koi jej złamane serce. Pod tym względem kobietom po doświadczeniu zdrady jest łatwiej. Dla mężczyzny to jest atak na jego ego. Rodzi przekonanie, że nie jest się prawdziwym mężczyzną, szczególnie jeśli on został wychowany w kulcie macho.

Czy istnieją uniwersalne rady dla osób zdradzonych – oprócz tego, że trzeba dać sobie czas i niczego nie przyśpieszać?

Warto, by osoba zdradzona zastanowiła się, jak to się stało, że pozwoliła się zdradzić. Nie po to, by ją obwiniać czy przerzucać na nią odpowiedzialność za to, co się stało, ale być może jest coś, czego nie wzięła pod uwagę. Może była mało czujna, czegoś nie zauważyła, np. nadchodzącego kryzysu. Może była niewystarczająco uważna w doborze partnera, wiążąc się z kimś, o kim wiedziała, że robił już takie rzeczy, a mimo to zdecydowała się z nim być. Taka osoba powinna się zastanowić, co następnym razem mogłaby zrobić inaczej, żeby podobne doświadczenie w jej życiu już się nie pojawiło. Zdrada powinna zmusić do autorefleksji. Ale zdradzający też ma za zadanie zastanowić się, co takiego się z nim stało, że to zrobił. Czego mu brakowało, co nim kierowało, czemu nie zdecydował się na rozmowę z partnerem?

Pomówmy jeszcze o niewiernych. Dlaczego niektóre osoby zdradzają seryjnie? Wchodzą w kolejne związki, nie potrafiąc dochować wierności.

Takie osoby mogą mieć problem z utrzymaniem bliskości. Bliskość jest dla nich zagrażająca, trudna, powoduje lęk. Mogą być to wzorce relacji wyniesione z okresu dzieciństwa i dorastania, na bazie własnych doświadczeń lub na podstawie obserwacji związku rodziców. Mogą mieć wówczas większą trudność w tworzeniu trwałych, długoterminowych związków.

Jak więc zdrada wpływa na życie osoby zdradzającej? Czy też zostawia ślad?

Tak, ale również w tym przypadku pytanie brzmi: jaki? Bardzo często osoby zdradzające mogą doświadczyć poczucia winy, wyrzutów sumienia, rozdźwięku pomiędzy wartościami, które wyznają a swoim zachowaniem. Żeby poradzić sobie ze swoim wewnętrznym konfliktem, mogą szukać uzasadnienia dla tego, co zrobiły. Zdrada boli, niezależnie od tego, z jakich jesteśmy domów czy kultur. Sytuacja zdradzenia jest wbrew temu, co stanowi uniwersalną wartość dla wielu z nas: lojalność, szczerość, wierność.

Można zdradzić bez wyrzutów sumienia?

To chyba byłby wąski odsetek osób o specyficznej strukturze osobowości.

Martyna Figurska – magister psychologii na Uniwersytecie Warszawskim, członek Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. W Pracowni Terapii i Rozwoju w Warszawie zajmuje się terapią indywidualną, małżeńską i rodzinną. Pracuje również w Poradni Leczenia Uzależnień w Szpitalu Wolskim w Warszawie.