Stres a odporność – czego jeszcze nie wiemy o tym przedziwnym związku?

Zaczyna się częstszym zmęczeniem, kłopotami ze snem, z pamięcią i koncentracją. Potem dochodzą bóle głowy, nawracające infekcje, a w czarnym scenariuszu przewlekły stres może doprowadzić nawet do nowotworów, chorób układu krążenia, zaburzeń hormonalnych i kłopotów z płodnością. Jak to się dzieje?

Stres a odporność

Relacje między stresem a chorowaniem są skomplikowane i wielowątkowe niczym scenariusz brazylijskiej telenoweli. Układy neurologiczny, hormonalny i odpornościowy są ze sobą tak mocno powiązane, że zakłócenia w jednym zwykle powodują zakłócenia drugiego. Dlatego nerwy w pracy, zła sytuacja w domu, przepracowanie, funkcjonowanie w opresyjnym środowisku i inne sytuacje życiowe prowadzące do przewlekłego stresu po pewnym czasie odbijają się na zdrowiu. Jak to się dzieje? Otóż zaburzenia w układzie nerwowym (stres) pociągają za sobą reakcję układu hormonalnego, a oba wpływają na układ immunologiczny. Dobrostan zostaje zachwiany, organizm próbuje naprawić szkody i przywrócić równowagę. Ale sytuacja jest skomplikowana i niejasna. Za dużo czynników, za dużo zmiennych.

Łatwo wtedy o pomyłkę, można posłać strażników w złe miejsce, nie wyłapać złego podziału komórki czy też zareagować z opóźnieniem lub nieadekwatnie, gdy do organizmu wkracza wróg w postaci wirusów, grzybów czy bakterii. To w dużym uproszczeniu, bo wytłumaczenie skomplikowanych zależności między rodzajami komórek obronnych organizmu i tego, jak na nie wpływają konkretne hormony pobudzone do wydzielania przez układ nerwowy, to temat bardzo złożony.

Co to jest stres?

W artykule „Jak to się dzieje, że stres obniża naszą odporność?” opublikowanym w miesięczniku „Świat Nauki” dr hab. Nadzieja Drela z Zakładu Immunologii Instytutu Zoologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego dokładnie wyjaśnia, co to jest i skąd się bierze, a także jakie są konsekwencje przewlekłego stresu.

Badaczka opisuje stres jako zaburzenie równowagi organizmu spowodowane działaniem czynnika fizycznego bądź psychologicznego albo też jako samą reakcję na taki bodziec.

„W reakcji stresowej jako pierwszy aktywuje się współczulny układ nerwowy, a następnie funkcjonalna oś podwzgórze –przysadka – nadnercza” – tłumaczy dr Drela. „Układ współczulny, oprócz tego, że unerwia wiele narządów wewnętrznych i bezpośrednio przygotowuje je do walki bądź ucieczki, to jeszcze pobudza nadnercza do wydzielania hormonów stresu z grupy katecholamin (adrenaliny i noradrenaliny). W chwilę po tym, gdy dostaną się one do krwi, następuje przyśpieszenie tętna i oddechu, rozszerzają się oskrzela i źrenice, intensyfikuje rozkład zapasowych tłuszczów, a także wątrobowych zasobów glikogenu, poprawia ukrwienie mięśni szkieletowych, serca i mózgu. Spowolnieniu ulega trawienie i wchłanianie pokarmu w przewodzie pokarmowym. Organizm szykuje się do walki”.

I o ile jest to sytuacja krótkotrwała, to takie pobudzenie i mobilizacja niczym złym się dla nas nie skończą. Stres krótkotrwały, występujący np. podczas ćwiczeń fizycznych, bywa nawet dobry dla zdrowia, bo pobudza niektóre reakcje odpornościowe i sprawia, że nasze siły obronne szybciej wychwytują zagrożenie – wirusy, bakterie czy komórki nowotworowe. Gorzej, gdy stres staje się przewlekły.

Dlaczego chorujemy przez stres?

Pod wpływem stresu wzrasta produkcja niektórych hormonów (katecholamin oraz glukokortykoidów, czyli kortykosteroidów) i uruchamiają się reakcje modyfikujące funkcjonowanie komórek odpornościowych. Na przykład taki kortyzol – „hormon stresu” – w nadmiarze osłabia zdolność do obrony przed infekcjami.

„W stresie krótkotrwałym nieznacznie zwiększony poziom katecholamin i glukokortykoidów wzmaga siły obronne organizmu, natomiast gdy ich stężenia przekroczą pewną wartość krytyczną, zaczynają one hamować aktywność komórek obronnych. W stresie chronicznym występuje jedynie efekt hamujący” – twierdzi dr Drela. A dodatkowo grasica, która m.in. odpowiada za dojrzewanie komórek odpornościowych, ulega zanikowi.

Nasz organizm jest tak zaprojektowany, że z chwilą ustania zagrożenia sytuacja mobilizacji jest wygaszana. Przewlekły stres hamuje to niezależnie od aktualnych potrzeb i w ten sposób prowadzi do kłopotów ze zdrowiem.

Jak sobie radzić ze stresem?

Nie ma wyjścia, trzeba poszukać sposobu na rozładowanie, a najlepiej pozbycie się stresu – znając jego groźne konsekwencje. Prof. psychologii Andrew Goliszek z North Carolina A&T State University, autor publikacji na temat wpływu stresu na ciało, odporność i jakość życia oraz książki „Mind-Body Health and Healing”, uważa, że nie ma zdrowego ciała bez zdrowego umysłu, a techniki radzenia sobie ze stresem są skutecznymi sposobami na to, by utrzymać się w dobrym stanie i nie chorować.

„Stres jest odpowiedzialny za aż 90 proc. wszystkich chorób, w tym raka i choroby serca” – pisze prof. Goliszek w „Psychology Today” w materiale poświęconym wpływowi stresu na układ immunologiczny. „Na szczęście możemy kontrolować wpływ stresu na funkcjonowanie naszego organizmu przez wypracowanie odpowiednich mechanizmów radzenia sobie z nim. Systematyczna praca pomaga zmniejszyć podatność na stres, a co za tym idzie, może mieć korzystny wpływ na zdrowie i odporność” – uważa psycholog.

Poleca m.in.: ćwiczenia relaksacyjne i medytację, pozytywne myślenie (bo lęk i wrogość źle wpływają na układ odpornościowy), naukę technik modyfikacji zachowania (czyli jak przestać stresować się konkretnymi rzeczami, sytuacjami), wsparcie społeczne (czyli otaczanie się odpowiednimi ludźmi).

My polecamy również dobrze się odżywiać i regularnie ruszać, bo – jak już wielokrotnie to opisywaliśmy – zbilansowana dieta zawierająca łatwo przyswajalne mikro- i makroelementy (m.in. magnez, cynk, witaminy A, C, B12) pomaga w walce ze stresem oraz dobrze wpływa na odporność i samopoczucie. Nasz układ immunologiczny skutecznie wspomaga tradycyjnie sprawdzony czosnek – jest bogaty w witaminy (C, B1, B2, B3) i sole mineralne (selen, żelazo, chrom, miedź). Możecie go przygotować niebanalnie, np. zamarynować. Poznajcie także 10 produktów, które pomagają zwalczyć stres. Skuteczną dawkę ruchu znajdziecie tutaj: 5 ćwiczeń, które zredukują stres.