Jak kobiety funkcjonują po menopauzie? Rozmawiamy z genetyczką prof. Moniką Puzianowską-Kuźnicką

Antropologiczne teorie ‒ teoria matki i teoria babki ‒ powstały po to, by wyjaśnić sens istnienia menopauzy. Ale przy okazji próbują wytłumaczyć, dlaczego kobiety żyją dłużej od mężczyzn. O tym, jaki natura ma w tym interes, rozmawiamy z genetyczką prof. Moniką Puzianowską-Kuźnicką.

Klara Pastwa: Pani profesor, po co nam właściwie – skądinąd dość nieprzyjemna – menopauza? Czy natura ma w tym jakiś cel?

Prof. Monika Puzianowska-Kuźnicka, genetyczka: Dłuższe życie kobiety i sama menopauza są zjawiskami o wielu przyczynach. Wszyscy się spierają, po co menopauza w ogóle istnieje. Niektórzy uważają, że jest ona po prostu przejawem starzenia się układu rozrodczego kobiety, inni ‒ że wyewoluowała w konkretnym celu.

Ja sądzę, że jest ona w pewnym sensie zaprogramowana. Jako zjawisko biologiczne zapoczątkowywana jest najprawdopodobniej w ośrodkowym układzie nerwowym, ponieważ pierwsze zmiany hormonalne skutkujące menopauzą następują w mózgu w hormonach „odgórnie” regulujących funkcje układu rozrodczego kobiety. Powód, dla którego menopauza istnieje, próbują tłumaczyć nie tylko teorie biologiczne, ale też antropologiczne. I według nich jest ona ‒ podobnie jak i długie życie w okresie pomenopauzalnym ‒ potrzebna dla uzyskania sukcesu reprodukcyjnego. Najpopularniejsze z takich teorii to teoria matki i teoria babki.

Takie teorie wydają się logiczne, choć nie ma dowodów na ich prawdziwość. Po pierwsze, wystąpienie menopauzy u kobiety i dalsze życie są korzystne z tego względu, że dzięki temu kobieta może doprowadzić do etapu samodzielności swoje ostatnie dzieci, urodzone najpóźniej, nie narażając się na ryzyko zgonu w okresie okołoporodowym podczas rodzenia kolejnych dzieci.

A przecież u kobiet przez praktycznie cały okres istnienia naszego gatunku, do momentu burzliwego rozwoju medycyny w ostatnich dziesięcioleciach, oprócz infekcji to właśnie okres ciąży, porodu i połogu był najbardziej ryzykowny. Jeśli kobieta przeżyła okres rozrodczy, to potem mogła żyć już długo, co jest stwierdzone w badaniach epidemiologicznych na podstawie analiz ksiąg urodzin i zgonów, itd. Czyli, podsumowując, dzięki menopauzie nie tylko dzieci, które kobieta urodziła we wczesnym etapie swojego życia, mają szansę na dorosłość i dalszą prokreację, ale też dzieci spłodzone w późniejszym wieku mogą być przez nią doprowadzone do momentu, gdy będą mogły mieć własne dzieci. Na tym właśnie polega związany z „teorią matki” sukces reprodukcyjny.

A teoria babki – obowiązuje w niej taka sama zasada?

Teoria babci jest podobna. Zakłada ona, że kobieta żyje dłużej, by zapewnić sobie sukces reprodukcyjny poprzez pomoc w wychowaniu dzieci swojej córki. Będzie to możliwe, gdy sama przestanie rodzić dzieci. Dzieci jej córki, przez babcię zadbane, mają większą szansę na przeżycie, osiągnięcie dorosłości i posiadanie własnych dzieci.

Obie teorie brzmią logicznie, ale czy naprawdę menopauza wyewoluowała zgodnie z ich założeniami i czy trafnie tłumaczą sens życia kobiety po menopauzie, tego nie potrafimy powiedzieć.

Tyle antropolodzy. A z biologicznego punktu widzenia: czy nie jest tak, że menopauza to po prostu przełączenie się organizmu kobiety na tryb oszczędny w zakresie rozrodczym, tak by inne układy mogły funkcjonować lepiej?

Nie zgadzam się z teorią, jakoby powodem wystąpienia menopauzy mogło być wygaszenie funkcji rozrodczej, by go odciążyć, by zachować więcej sił na działanie innych układów. A to dlatego, że estrogeny, których synteza w jajnikach kończy się w procesie menopauzy, spowalniają proces starzenia. Ich rola biologiczna jest naprawdę wielka: korzystnie działają na układ krążenia i ośrodkowy układ nerwowy, do menopauzy kobiety mają znacznie niższe ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową niż mężczyźni, po niej ono staje się nawet większe niż u mężczyzn. Starsze kobiety mają też wyższe ryzyko demencji niż mężczyźni w tym samym wieku.

Tak więc menopauza i życie kobiety trwające poza okres rozrodczy to fakty biologiczne wciąż dość tajemnicze. Jedynie teorie matki i babki co nieco wyjaśniają. I to optymistycznie – dla babć i wnuków! Oby tylko wystarczyło tej resztki estrogenów dla zachowania zdrowia, by móc się zajmować i sobą, i wnukami…