Akcja „Nie świruj, idź na wybory” w ogniu krytyki. Nagrania ośmieszają osoby chore psychicznie

„Nie świruj, idź na wybory” miała zachęcać do głosowania w październikowych wyborach parlamentarnych, ale przynosi raczej odwrotny skutek. Akcja została uznana za kontrowersyjną, ponieważ – zdaniem wielu jej przeciwników – odbywa się kosztem osób niepełnosprawnych, które są ośmieszane w spotach. Swój sprzeciw wobec stygmatyzacji osób chorych psychicznie wyraziła m.in. dziennikarka Paulina Młynarska.

Akcję, której hasło brzmi „Nie świruj, idź na wybory”, zainicjował w sieci fotograf, Tomasz Sikora. Na facebookowym profilu „Nie Świruj”, ale też na Twitterze i innych portalach społecznościowych znane osoby ze świata kultury i sztuki oraz internauci publikują nagrania, na których zachęcają do udziału w październikowych wyborach parlamentarnych. Krótkie nagrania wideo opatrzone hashtagiem #nieświruj lub #nieświrujidźnawybory zamieścili w sieci m. in. Janusz Gajos, Wojciech Pszoniak, Grzegorz Turnau, Anna Cieślak, Zbigniew Hołdys, Krystyna Janda czy Bożena Stachura.

Cel słuszny, w końcu to kampania profrekwencyjna, która ma skłonić do pójścia 13 października do urn wyborczych. Jednak jej wykonanie w niektórych przypadkach budzi niesmak. Pojawiły się opinie, że uderza ona w osoby z niepełnosprawnościami psychicznymi.

„Nie świruj, idź na wybory” – kpina z chorych psychicznie czy sztuka aktorska?

Pierwsza odsłona akcji, w której Janusz Gajos wypowiada hasło kampanii, zwiastowała, że niefortunne słowo „świruj” to po prostu nawiązanie do bezmyślnych zachowań, głupot, które być może odwodzą nas od spełnienia obywatelskiego obowiązku.

Konsternację budzi jednak nagranie z Wojciechem Pszoniakiem, który potraktował człon „nie świruj” zbyt dosłownie. Aktor postanowił sparodiować przed kamerą tiki nerwowe osoby chorej psychicznie. Stereotypowe przedstawienie zachowań osób z zaburzeniami psychicznymi wywołało oburzenie wśród tysięcy wyborców.

Oświadczenia RPO i Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w sprawie kampanii „Nie świruj, idź na wybory”

Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar w wydanym oświadczeniu wyraził poparcie dla inicjatyw, których celem jest zachęcenie obywatelek i obywateli do udziału w zbliżających się wyborach parlamentarnych, ale jednocześnie sprzeciwił się konstruowaniu kampanii profrekwencyjnych w oparciu o stereotypy dotyczące grup narażonych na dyskryminację, w tym osób chorujących psychicznie.

„Osoby z niepełnosprawnościami są jedną z grup w sposób szczególny narażonych na wykluczenie społeczne. Wśród nich, w stosunkowo najgorszej sytuacji znajdują się osoby chorujące psychicznie. Doświadczają one odrzucenia zarówno w obszarze życia prywatnego, jak i publicznego. Powielanie krzywdzących stereotypów narosłych wokół osób z niepełnosprawnością psychiczną ma widoczny wpływ choćby na ich sytuację na rynku pracy, co skutkuje spychaniem ich na margines życia społecznego” – czytamy w oświadczeniu.

W podobnym tonie wypowiedziało się również Polskie Towarzystwo Psychiatryczne: „Zarząd Główny PTP przeciwstawia się jakimkolwiek próbom stygmatyzacji – świadomej lub nieświadomej – tych osób (z zaburzeniami psychicznymi – przyp. red.). To nie są osoby inne – wszyscy wspólnie tworzymy społeczeństwo. Cierpieniu, potrzebom, zmaganiom z problemami życiowymi, których wszyscy doświadczamy należy się szacunek. Dzielenie nas na osoby z zaburzeniami psychicznymi i osoby bez takich zaburzeń jest głęboko nieprawdziwe. Wszyscy możemy znaleźć się wśród potrzebujących pomocy”.

„Powielanie okrutnych stereotypów może wtedy utrudniać przezwyciężanie psychicznego kryzysu zdrowotnego. Stanowczo prosimy i apelujemy o rozwagę i poszanowanie godności osób zmagających się z zaburzeniami psychicznymi. Mierzą się z nimi nierzadko nasi znajomi, mierzymy się także my i nasi bliscy. Wszyscy oczekujemy lub będziemy oczekiwać w takiej sytuacji zrozumienia, życzliwości i wsparcia – nie szyderstwa” – czytamy w oświadczeniu wydanym przez Zarząd Głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego.

Akcja „Nie świruj, idź na wybory” nie jest niestety pierwszym tego typu incydentem w tej kampanii wyborczej. Jeden z ostatnich rysunków Andrzeja Mleczki pokazuje budynek szpitala psychiatrycznego, z którego okien dochodzą okrzyki: „Jarosław! Jarosław!”.

Rysunek sugeruje, że wszyscy głosujący na przedstawicieli obecnej partii rządzącej są chorzy psychicznie. Swój sprzeciw wobec wykorzystywania wizerunku osób chorych psychicznych w takim kontekście wyraził Rzecznik Praw Pacjenta.

„Od lat trwa walka o zmianę postrzegania osób chorych psychicznie. Takie przykłady zwyczajnie szkodzą, a satyra ma swoje granice. Prosimy o rozwagę i poszanowanie godności osób zmagających się z problemami psychicznymi” – czytamy w oświadczeniu rzecznika.

Żartowanie z zachowań osób chorych psychicznie w kraju, w którym – jak wynika z raportu „Zdrowie psychiczne Polaków” – co czwarta osoba doświadczyła zaburzeń psychicznych, budzi nie tylko niesmak, ale również pokazuje, jak bagatelizowany jest to problem. Do najczęściej występujących schorzeń psychicznych zalicza się zaburzenia lękowe (nerwice) oraz zaburzenia afektywne, w tym depresję i chorobę dwubiegunową. I kiedy liczba osób z zaburzeniami rośnie, polska psychiatria podupada. Ostatnie dane Eurostatu pokazały, że na milion mieszkańców przypada w Polsce tylko 90 psychiatrów. To jest czas, by na pewno zwrócić uwagę na skalę problemu zaburzeń psychicznych w naszym kraju, ale na pewno nie takimi narzędziami jak satyra, ironia i próba ośmieszenia.