Rocznie ok. 12,6 mln osób umiera z powodu złego stanu środowiska. W jaki sposób zanieczyszczenia powietrza wpływają na nasz organizm?

Rocznie na świecie 12,6 mln zgonów spowodowanych jest złym stanem środowiska. To wyniki analiz przeprowadzonych przez WHO. Jak dane mają się do Polski? W 2015 r. podano, że w naszym kraju z powodu zanieczyszczeń powietrza umiera rocznie prawie 25 tys osób. Jeżeli nic z tym nie zrobimy, będzie jeszcze gorzej. – Dla Polaków zdecydowanie najważniejsze są zanieczyszczenia powietrza generowane przez tzw. niską emisję (spalanie paliw stałych w paleniskach domowych) oraz emisję liniową (środki transportu) – mówi prof. dr hab. med. Wojciech Hanke z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi.

Zanieczyszczenia powietrza i ich wpływ na organizm

Efekt toksyczny wywoływany przez zanieczyszczenia powietrza zależy od dawki tych zanieczyszczeń oraz  indywidualnej odpowiedzi organizmu. Ważny jest wiek, indywidualna odporność na infekcje i współwystępujące choroby przewlekłe.

Komu zanieczyszczenia szkodzą najbardziej?

– Dzieci i osoby starsze są szczególnie podatne na ostre infekcje dróg oddechowych, ponieważ mają niższą odporność na czynniki biologiczne, takie jak wirusy i bakterie. W wyniku działania drażniącego zanieczyszczeń powietrza, błony śluzowe górnych dróg oddechowych są bardziej wrażliwe na zakażenie.

U osób zdrowych nawet krótkotrwała ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza wywołuje stany zapalne, podrażnienie spojówek, krtani i tchawicy, zmęczenie, spadek tolerancji wysiłku.

Występujące choroby przewlekłe, takie jak choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia krążenia), przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy astma, mogą w wyniku nawet krótkich ekspozycji na wysokie stężenia zanieczyszczeń powietrza ulegać zaostrzeniu. Zwiększa się ryzyko zawałów serca i udarów mózgu. Obserwowano również zaburzenia krążenia obwodowego w wyniku nawet krótkotrwałej ekspozycji na pyły – wyjaśnia prof. dr hab. med. Wojciech Hanke.

Największy problem u osób dorosłych, zwłaszcza w starszym wieku,  stanowią: choroby układu krążenia, przewlekła choroba obturacyjna płuc, cukrzyca i rak płuca. 

Liczba zgonów nieustannie wzrasta

Narażenia środowiskowe dołączyły do listy klasycznych czynników ryzyka tych chorób: nadciśnienia tętniczego, niewłaściwej diety, niskiej aktywności fizycznej i palenia tytoniu. Przez wiele lat zanieczyszczenia powietrza były głównie wiązane z chorobami układu oddechowego. Teraz to się zmienia.

– Ostatnie badania pozwoliły na zaproponowanie mechanizmu powstawania chorób układu krążenia u osób narażonych na zanieczyszczenia powietrza. Prawdopodobnie najdrobniejsze cząsteczki pyłu przechodzą przez ściany pęcherzyków płucnych i trafiają najpierw do naczyń płucnych, później do całego układu krwionośnego.

Zanieczyszczenia powietrza poprzez nasilenie stresu oksydacyjnego promują stan zapalny, powodują dysfunkcje układu autonomicznego, przyspieszają rozwój i destabilizację blaszki miażdżycowej, inicjują zmiany właściwości krzepliwości i lepkość krwi, wpływają na kurczliwość naczyń – wymienia prof. dr hab. med. Wojciech Hanke.

Zanieczyszczenia a astma

Chociaż astma ma podłoże genetyczne, znaczący udział mają tutaj także czynniki środowiskowe.

– Zanieczyszczenia środowiska wywołują stres oksydacyjny, który prowadzi do reakcji zapalnych w drogach oddechowych i nadreaktywności oskrzeli. Istnieją silne dowody, że wysokie stężenia zanieczyszczenia powietrza prowokują zaostrzenia astmy i zwiększają liczbę przyjęć do szpitali, zarówno u dorosłych jak i dzieci. Długotrwała ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza wywołane ruchem samochodowym była związana z zachorowaniami na astmę, zarówno dorosłych, jak i dzieci – wyjaśnia ekspert.

Zanieczyszczenia a cukrzyca

Czy zanieczyszczenia powietrza mają wpływ na cukrzycę? Okazuje się, że w pewien sposób tak.

– Cukrzyca jest częstą chorobą przewlekłą, której pacjenci na początku nie dostrzegają, a pierwsze objawy zazwyczaj są ignorowane lub bagatelizowane. W tym czasie cukrzyca powoli niszczy nasz organizm i nieleczona lub leczona niewłaściwie sprzyja rozwojowi poważnych powikłań. Cukrzyca występuje u około 9 proc. mieszkańców Polski, w tym około 1/3 nie jest tego świadoma. Zanieczyszczenia powietrza mogą przyspieszać pojawienie się oporności na insulinę. Potwierdzają to badania epidemiologiczne w Niemczech i Danii – dodaje prof. Hanke.

Zanieczyszczenia a ciąża

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego wpływają także na zaburzenia przebiegu i wyniku ciąży. Jak wyjaśnia prof. Hanke, drobne cząstki pyłu przenikają przez płuca do krwiobiegu i w wyniku szeregu procesów upośledzają przepływ krwi przez łożysko. Płód rozwija się wolniej.

– Wynikiem tego są obserwacje, że na terenach o wysokich zanieczyszczeniach powietrza rodzi się więcej dzieci z małą masą urodzeniową w stosunku do okresu trwania ciąży. Takie dzieci mają potem tendencję do szybkiego przyrostu wagi ciała i paradoksalnie często mają problem z nadwagą czy wręcz są otyłe – dodaje specjalista.

Efekty zanieczyszczenia powietrza – jak im zapobiegać?

W dniach kiedy zanieczyszczenia powietrza znacznie przekraczają wartości normatywne, a zwłaszcza kiedy przekroczone są wartości alarmowe, dzieci i osoby starsze powinny wychodzić na zewnątrz tylko w sytuacjach kiedy jest to konieczne. Inne osoby powinny zrezygnować ze spacerów i aktywności fizycznej w terenie.

Warto pamiętać też o konieczności ograniczania emisji zanieczyszczeń poprzez korzystanie z transportu publicznego i zaprzestać palenia w kominkach, jeżeli nie są one głównym źródłem ogrzewania.