Kuchnia skandynawska. Jak wyglądają kulinarne świąteczne tradycje u naszych sąsiadów z Północy?

13 Mikołajów, gwiazdy adwentowe w oknach, Kaczor Donald do śniadania i opiekujące się domostwem gnomy. Skandynawskie święta są prawdziwie magiczne i różnią się nieco od polskich. W jaki sposób świętują nasi sąsiedzi z Północy i jakie przysmaki goszczą na ich stołach? Poznaj skandynawskie tradycje i przepisy na świąteczne potrawy.

Przyprawy korzenne i gwiazdy adwentowe

Świąteczna Skandynawia pachnie przyprawami korzennymi, kardamonem, szafranem i grzanym winem. Zapachy te otulają północnoeuropejskie uliczki od pierwszej niedzieli adwentu, która przypada najczęściej między 27 listopada a 3 grudnia. W całej Skandynawii niezwykłą popularnością cieszą się jarmarki świąteczne, na których można nie tylko wypić tradycyjny glogg, czyli czerwone grzane wino z przyprawami, rodzynkami i migdałami, ale również zakupić lokalne smakołyki, rękodzieła i prezenty świąteczne.

W tych dniach w oknach naszych sąsiadów z północy zaczynają gościć także ozdoby świąteczne – gwiazdy adwentowe w różnych kolorach, choć dominuje biały, czerwony i złoty, czy niezwykle popularne świeczki adwentowe. W Danii ważny również jest świąteczny wieniec adwentowy z czterema świecami. Te zapalane są po kolei w każdą niedzielę poprzedzającą Boże Narodzenie. W każdym duńskim domu można także spotkać choinkę ozdobioną białymi światełkami, wstążkami w kolorach flagi narodowej, pierniczkami, owocami czy słodyczami. Islandię świąteczne światełka rozświetlają już od października!

Dzień św. Łucji, czyli święto światła

W Szwecji świętowanie zaczyna się 13 grudnia – w dzień św. Łucji. Według podań Łucja (z łac. lux, czyli światło) z Syrakuz zginęła męczeńską śmiercią w obronie wiary. Po złożeniu ślubów czystości, nie chcąc być zmuszoną do małżeństwa, postanowiła oszpecić się, wyłupiając sobie oczy, przez co została patronką światła i osób niewidomych. Jej kult wywodzi się z Włoch, skąd przeniósł się do Niemiec i następnie przywędrował na Półwysep Skandynawski.

W szwedzkie święto światła na cześć św. Łucji organizuje się pochody ze świecami między ulicami, podczas których śpiewa się pieśni. Na czele każdej z procesji idzie ubrana na biało młoda dziewczyna, a jej głowę zdobi wieniec ze świec. Za dziewczyną kroczy orszak chłopców i dziewcząt również ubranych w białe szaty. Tradycja ta pochodzi od legendy, zgodnie z którą patronka dostarczała posiłki ukrywającym się w rzymskich katakumbach prześladowanym chrześcijanom. Drogę oświetlały jej świece przyczepione do wieńca na głowie.

Dzień św. Łucji symbolizuje również oczekiwanie na wiosnę. Nie bez powodu obchodzi się go w najkrótszy dzień w roku w tej części globu. Świece w wianku dziewczyny odgrywającej patronkę mają wnieść światło w zimowe ciemności i zapowiadają coraz dłuższe dni.

13 grudnia jest także dniem przedświątecznych przygotowań, w który piecze się drożdżowe babeczki z szafranem i rodzynkami i pije tradycyjne grzane wino, czyli wspomniany glogg. Wiele skandynawskich rodzin wieczorem siada również do uroczystej kolacji.

13 Mikołajów i gnomy

Tym, co przede wszystkim wyróżnia święta skandynawskie, jest liczba Świętych Mikołajów. Islandia ma ich aż trzynastu, przybywają do miasta z gór i przynoszą prezenty. Pierwszy z nich pojawia się trzynaście dni przed Wigilią i zapowiada początek okresu przedświątecznego. W tym czasie dzieci zostawiają na parapetach swoje buty, w których rano znajdują upominki. Mikołaje jednak nie zawsze są przyjaźni. Jeśli dziecko było niegrzeczne, o poranku w bucie może znaleźć ziemniaka.

W Skandynawii trzeba mieć się na baczności również przed trollami. Według duńskiej i norweskiej tradycji w każdym gospodarstwie mieszkają gnomy (nisse), które opiekują się domostwem. Potrafią być złośliwe, dlatego – by je do siebie przekonać – w Wigilię wystawia się dla nich miskę z kaszą ryżową lub owsianką. Jeśli małe stwory zostaną dobrze nakarmione, będą przyjazne dla swoich gospodarzy. W Norwegii za trolle przebierają się także dzieci, które chodzą po domach i śpiewają kolędy w zamian za słodycze. W kraju tym to również gnom przynosi prezenty w Boże Narodzenie.

Co znajdziemy na wigilijnym stole w krajach skandynawskich?

Skandynawski dzień wigilijny także różni się od tego, jaki znamy z polskich tradycji. Szwedzi zaczynają go pożywnym śniadaniem, na które najczęściej serwują ryż na mleku z migdałami. Po południu szwedzka telewizja wyświetla bajkę Disneya z Kaczorem Donaldem (jest tam niczym u nas „Kevin sam w domu”), którą oglądają całe rodziny. Następnie rozpoczyna się wieczerza bogata w mięsne potrawy. Szwedzi zajadają się w Wigilię świąteczną szynką, wieprzowymi klopsikami, kiełbaskami o nazwie prinskorv czy roladami z boczku w przyprawach. Na stołach naszych sąsiadów znajdziemy również wędzonego węgorza i zapiekankę ziemniaczaną zwaną Pokusą Janssona. W Norwegii i Danii na wigilijnym stole nie może zabraknąć puddingu ryżowego z ukrytym w środku migdałem, na Islandii jolakaka – tradycyjnego ciasta, w Finlandii – rosolli, czyli sałatki z buraków, ziemniaków i marchewki.

Poznaj przepisy na najpopularniejsze skandynawskie dania świąteczne.

Kusząca zapiekanka, czyli Pokusa Janssona

Janssons frestelse (Pokusa Janssona), czyli zapiekanka ziemniaczana z dodatkiem filetów anchois, jest klasykiem na szwedzkim stole. Istnieją dwie teorie powstania tej potrawy oraz jej nazwy. Według pierwszej z nich nazwa zapiekanki pochodzi od żyjącego w latach 1844-1889 śpiewaka operowego Adolfa Pelle Janzona, który uważany był za smakosza. Uznaje się również, że nazwę potrawy wymyślił jeden z redaktorów szwedzkiej gazety, który zainspirował się filmem „Frestelse Janssons” z 1928 r. Przepis na tę oryginalną zapiekankę po raz pierwszy został opublikowany w 1940 r. i szybko zdobył podniebienia Szwedów.

Jak przygotować Pokusę Janssona?

Składniki:

• 1 kg ziemniaków,
• 1 cebula,
• 1 puszka filetów anchois (ok. 50 g),
• 300 ml śmietany 18 proc.;
• bułka tarta, pieprz.

Sposób przygotowania:

Cebulę pokroić w piórka i podsmażyć. Filety anchois odsączyć z oleju, pokroić i wymieszać z cebulą. Ziemniaki obrać, umyć i pokroić w słupki lub cienkie paski. Naczynie żaroodporne posmarować masłem i posypać bułką tartą. Ziemniaki oraz przygotowaną wcześniej cebulę z anchois układać warstwami na przemian (można również ułożyć oddzielnie trzy warstwy: ziemniaki, anchois, cebula). Ostatnią warstwą na wierzchu powinny być ziemniaki. Piec pod przykryciem w piekarniku w 200°C przez pół godziny do zarumienienia powierzchni.

Risalamande – duński deser jedzony podczas wigilii

Duńczycy w trakcie kolacji wigilijnej nagradzają swoje żołądki ryżowym puddingiem z ukrytym w środku migdałem, podanym z ciepłym sosem wiśniowym. Szczęśliwiec, który znajdzie migdał, dostaje marcepanową świnkę. Sekretem do przyrządzenia duńskiego deseru jest specjalny ryż krótkoziarnisty o nazwie „grodris”, podobny do ryżu na risotto.

Składniki (na 5 porcji):

• 1 szklanka ryżu grodris lub do risotto;
• 3 szklanki mleka (ok. 900 ml);
• 1 szklanka wody (200 ml);
• ¼ łyżeczki soli,
• 1 laska wanilii
• 4 łyżki cukru
• 400 ml śmietany 36 proc.;
• 100 g  płatków migdałowych.

Składniki na sos wiśniowy:

Fińskie potrawy świąteczne, czyli glogg i rosolli

Rosolli – fińska sałatka

Rosolli, czyli fińska sałatka z buraków, ziemniaków i marchewki, co roku gości na tamtejszych stołach wigilijnych. Jest bardzo prosta w wykonaniu i można zrobić ją dzień lub dwa przed świętami. Tradycyjnie sałatkę układa się warstwami, jednak można również wymieszać wszystko razem.

Składniki: