Co nam dają pszczoły – 7 powodów, dlaczego są ważne

Nigdy nie poznalibyśmy smaku lodów truskawkowych, szarlotki, koktajlu malinowego czy szparagów, gdyby na naszej planecie nie żyły pszczoły. Nie sposób przecenić pracy tych niezwykle pracowitych owadów. 87 proc. gatunków roślin na świecie zapylana jest przez pszczoły, dzięki czemu możemy cieszyć się smakiem owoców czy warzyw. Jeśli pszczoły wyginą, nasza planeta może znaleźć się w poważnych tarapatach. Oto siedem powodów, dlaczego pszczoły są dla nas niezwykle istotne.

Najszybsze zapylacze roślin

Rola pszczół jest mocno niedoceniania, jednak jeśli zabraknie tych małych owadów może czekać nas katastrofa ekologiczna. Zgodnie z wnioskami Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) oraz Komisji Europejskiej 1 na 10 gatunków pszczół grozi całkowite wymarcie w ciągu kilkudziesięciu lat. Liczebność pozostałych gatunków według wyliczeń zmniejszy się o 37 proc. z powodu zagrożeń wynikających z działań człowieka (stosowanie środków ochrony roślin, zanieczyszczenie środowiska, przemysłowa uprawa roślin, urbanizacja) oraz groźnych dla pszczół chorób. Jeśli przewidywania naukowców spełnią się, człowiek będzie musiał wziąć pszczelą pracę we własne ręce. I chociaż istnieją inne metody zapylania roślin, w tym przez zwierzęta i wiatr, pszczoły mogą zapylać rośliny na znacznie większą skalę.

Z problemem braku pszczół borykają się między innymi Chiny. Już w 2013 r. było głośno o słynącym z uprawy grusz powiecie Hanyuan w Syczuani, gdzie owady te zaczęły znikać w latach 80. Ekolodzy wieścili, że podobny los czeka również resztę świata. W państwie tym z powodu zmniejszenia się liczby owadów zapylających rolnicy sami chwytają za pędzle w postaci kurzych piór osadzonych na bambusowych kijach i zapylają drzewa. Dzięki specjalnym pędzlom do żeńskich kwiatów wprowadzany jest pyłek, który wcześniej zostaje pozyskany z kwiatów męskich i wysuszony. I choć zawód ręcznego zapylacza niesie nadzieję na rozwiązanie problemów ze zmniejszającą się populacją pszczół na naszej planecie, to niestety praca człowieka nie może równać się z pracą tych małych owadów. Ręczne zapylanie wiąże się z ogromem pracy – jedna osoba jest w stanie zapylić ok. 5-10 drzew dziennie, pszczoła miodna może odwiedzić od 50 do 1000 kwiatów podczas jednej podróży, która trwa od 30 minut do czterech godzin. W konsekwencji bez pszczół czeka nas nie tylko zmniejszenie liczby upraw, ale także drastyczny wzrost cen żywności.

Wkład finansowy w gospodarkę

Pszczoły zyskują reputację najbardziej obrotnych pracowników, zapylając każdego roku miliardy roślin, w tym miliony upraw rolnych. Podejmowano próby ilościowego określenia udziału pszczół w przemyśle upraw żywności, ale jest to bardzo trudne. Ich praca wyceniana jest na miliardy euro. Obecnie pszczołom zawdzięcza się 1/3 światowej produkcji żywności. Gdyby nie one, na sklepowych półkach mogłoby zabraknąć świeżych owoców, warzyw, produktów zawierających miód a nawet kawy i czekolady.

Utrzymują bioróżnorodność ekosystemu

Owady w czarno-złote pasy zamieszkiwały naszą planetę długo przed pojawieniem się człowieka. Naukowcy znaleźli w bursztynie bałtyckim kopalne pszczoły sprzed 40 mln lat. Od wieków więc pszczoły mają niezwykłe znaczenie dla całego ekosystemu naszej planety. Dzięki ich pracy w naturalnych zbiorowiskach roślinnych z naszego globu nie znika bezpowrotnie mnóstwo gatunków roślin, które zapewniają zachowanie bioróżnorodności. Te skrzydlate bezkręgowce przyczyniają się do tworzenia złożonych, wzajemnie powiązanych ekosystemów, które umożliwiają współistnienie wielu różnych gatunków. Dzieje się to dzięki ich zdolnościom do zapylania roślin. Pszczoły mają na całym ciele małe włoski, które przyciągają pyłek. Kiedy pyłek z kwiatu przyczepia się do pszczoły, przemieszcza się wraz z nią i ląduje na następnej roślinie lub kwiecie. Dzięki temu pyłek jest rozprowadzany, co powoduje zapylenie i rozmnażanie się roślin. Pszczoły posiadają również niezwykłą cechę zwaną „wiernością kwiatową”. Oznacza to, że zbierają pyłek z jednego gatunku rośliny tak długo, aż ten przekwitnie.

Odpowiadają za pożywienie dla innych zwierząt

Pracowite krzątanie się po roślinach odgrywa również istotną rolę w całym łańcuchu pokarmowym. Nie tylko uprawiane w gospodarstwach rolnych owoce i warzywa są uzależnione od pszczół, ale także wiele gatunków dzikich roślin. Owady te odpowiedzialne są za produkcję wielu nasion, orzechów, jagód i owoców, które stanowią ważne źródło pożywienia dla dzikich zwierząt. Ponadto gdyby nie pszczoły na świecie mogłoby zabraknąć nawet mleka i wołowiny. Pszczoły pomagają m.in. w produkcji lucerny, która jest wykorzystywana jako pasza w przemyśle mięsnym i mleczarskim.

Same pszczoły również są częścią łańcucha pokarmowego. Co najmniej 24 gatunki ptaków (m.in. kos, koliber rubinowy czy szpak) poluje na te małe owady. Wiele pająków i owadów, takich jak ważki i modliszki, również żywi się pszczołami.

Odpowiadają za wzrost lasów

Kasztany, jarzębina, głóg, leszczyna, ostrokrzew, olcha oraz drzewa owocowe takie jak wiśnia, grusza, śliwka czy jabłoń to tylko niektóre przykłady drzew, które zawdzięczają swoje istnienie pszczołom. Działalność tych puszystych stworzeń ma wpływ również na budowę schronień dla ssaków i ptaków. Pszczoły mają zasadnicze znaczenie w procesie wzrostu lasów tropikalnych, lasów sawanny oraz lasów liściastych. Jeśli podejmiemy działania, aby ocalić pszczoły, uratujemy również wiele innych stworzeń, które zamieszkują leśne tereny.

Warto również wspomnieć, że drzewa pomagają ustabilizować strukturę gleby i są płucami ziemi. Pszczoły wraz z innymi owadami zapylającymi wspierają więc rośliny, które dostarczają nam tlen i pozwalają oddychać. W konsekwencji ich zmniejszonej działalności drastycznie zmieni się również klimat.

Wytwórczynie miodu

Znany ludzkości od wieków produkowany przez pszczoły miód wykorzystywany jest w kuchni oraz ma szerokie zastosowanie w medycynie. Ten płynny przysmak jest cenny nie tylko ze względu na smak, ale także na swoje właściwości lecznicze. Nazywany „płynnym złotem” bogaty jest w witaminy i minerały – zawiera niewielkie ilości potasu, fosforu, magnezu, wapnia, żelaza oraz witaminy A, z grupy B, C i kwas foliowy. Miód wzmacnia odporność organizmu, działa antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Stosuje się go wspierająco w leczeniu przeziębienia oraz innych chorób infekcyjnych. Pomaga w szczególności przy chorobach górnych dróg oddechowych, kaszlu, chrypie czy bólu gardła.

Miód jest również niezwykle cennym źródłem antyoksydantów. To dzięki nim w naszym organizmie niszczone są wolne rodniki, czyli atomy, cząsteczki lub jony odpowiedzialne m.in. za uszkodzenia komórek i starzenie się organizmu.

Produkują wosk, pyłek, propolis

Oprócz miodu pszczoły wytwarzają inne produkty: wosk pszczeli, mleczko pszczele, propolis i jad. Wszystkie z nich są zbierane i wykorzystywane przez ludzi w celach żywieniowych, leczniczych oraz kosmetycznych. Pyłek pszczeli zawiera około 20 aminokwasów, a 30 g tego złotego wytworu może pokryć zapotrzebowanie dzienne człowieka na niezbędne aminokwasy. Produkt ten jest też bogaty w witaminy A, B1, B2, B6, B12, C, kwas foliowy, kwas pantotenowy i biotynę. Propolis to substancja wytwarzana z żywic i pączków młodych pędów drzew, krzewów i innych roślin zielonych. Posiada nie tylko właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, antywirusowe i przeciwzapalne. Działa także regenerująco i znieczulająco oraz przyśpiesza gojenie ran.

Kolejnym cennym produktem pszczelim jest wosk, który jest używany jako składnik m.in. kremów i maści stosowanych przy trudno gojących się ranach, czyrakach czy artretyzmie. Z pszczelego wosku produkowane są również świece, które jonizują powietrze, działają kojąco na organizm i uspokajają, a także udrażniają zatoki i łagodzą katar.

Coraz większą popularnością cieszy się też apiterapia, czyli terapia przy użyciu różnego rodzaju produktów pszczelich. Wykorzystywana jest m.in. w przypadku chorób układu oddechowego, problemów z trawieniem a nawet schorzeń reumatycznych.

Źródła:

1. Bąkowska M., Janda K., Właściwości prozdrowotne wybranych miodów, Pomeranian Journal of Life Science, 64 (3): 147-151; 2018
2. Luty J., Miód – samo zdrowie. Rodzaje i właściwości zdrowotne miodu pszczelego, Bezpieczeństwo i Higiena Żywności, 2010
3. Gleiter R. A., Horn H., Isengardh D., 2006. „Influence of type and state of crystallisation on the water activity of honey”. Food Chemistry 96: 441–445
4. Nowak J., Piątek M., Walerowicz M., Pszczelarstwo; SBM, 2020
5. Toorani, M. Q. (2019), The therapeutic role of honey for treating acute cough in the pediatric population. A systematic review. Journal od Pediatric and Neonatal Individualized Medicine (JPNIM), 8 (2), e080205. https://doi.org/10.7363/080205
6. Kędzia B., Hołderna-Kędzia E., Apiterapia. Leczenie miodem i innymi produktami pszczelimi, 2020.
7. European Commission, https://environment.ec.europa.eu/topics/nature-and-biodiversity/pollinators_en
8. Zheng H., Cao L., Huang S., Neumann P., Hu F. (2018) Current Status of the Beekeeping Industry in China. In: Chantawannakul P., Williams G., Neumann P. (eds) Asian Beekeeping in the 21st Century. Springer, Singapore.
9. Burzyńska M., Obliczanie wydajności miodowej bazy pożytkowej na potrzeby własnej pasieki – poradnik krok po kroku, Pasieka, nr 3/2023 (119), https://sklep.pasieka24.pl/e-book-pasieka/7225-e-book-pasieka-32023-ebookpas119.html
10. Goulson D., Nicholls E., Botías C., Rotheray E.L. 2015. Bee declines driven by combined stress from parasites, pesticides, and lack of flowers. Science, 347 (6229). https://doi.org/10.1126/science.1255957