Magdalena Walaszek: „Osoby, które potrafią skutecznie zarządzać lękiem, często są bardziej skłonne do podejmowania odważnych działań”

– Odnalezienie odwagi będzie procesem stopniowym i indywidualnym. Punktem wyjścia jest zrozumienie genezy swoich lęków – zauważa psycholog i pedagog Magdalena Walaszek, z którą rozmawiamy o tym, czy w naszym życiu powinniśmy dążyć do pozbycia się lęków, czy do wzmocnienia odwagi.

Klaudia Kierzkowska: Czym jest lęk? Co tak naprawdę kryje się pod tym pojęciem?

Magdalena Walaszek: Jeśli mówimy o lęku, to zdefiniujmy najpierw, czym są emocje – lęk jest jedną z nich. Emocje to krótkotrwałe stany, które przychodzą i odchodzą. Pojawiają się w odpowiedzi na określone zdarzenia czy sytuacje w naszym życiu. Każdy człowiek odczuwa lęk w mniejszym lub większym stopniu, bowiem stanowi on naturalny element ludzkiego doświadczenia.

W potocznym języku używa się zamiennie słowa lęk i strach, w psychologii jednak rozróżniamy od siebie te dwa stany emocjonalne. Strach jest określonym rodzajem bodźca, czujemy go przed czymś konkretnym, boimy się określonego obiektu. Lęk zaś dotyczy czegoś nieprzewidywalnego, to subiektywne odczucie napięcia, naturalna reakcja na niebezpieczeństwo.

Lęk dzielimy na lęk patologiczny i lęk w normie. O tym pierwszym mówimy wówczas, gdy poziom stresu w ciele jest na tyle wysoki, że znacząco upośledza nasze funkcjonowanie, determinuje nasze zachowanie, które niekoniecznie pojawia się za naszą zgodą. Lęk w normie jest krótkotrwały, zdolny do samoregulacji.

A teraz zapytam o odwagę. Co pani zdaniem ona oznacza?

Kiedy myślę o odwadze, na myśl przychodzi mi usłyszana gdzieś przed laty anegdota: „Puk, puk – STRACH puka do drzwi. Otwiera mu ODWAGA, a tam nikogo nie ma…” .

Odwaga w kontekście psychologicznym rozumiana jest jako gotowość do działania mimo niesprzyjających, niekomfortowych warunków zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Odwaga, to również zaufanie do siebie, świadomość swoich zasobów, pokonywanie swoich słabości. Wewnętrzna moc, którą każdy z nas posiada, jednak nie każdy ma do niej dostęp na poziomie świadomym.

Lęk i odwaga są ze sobą powiązane? W jakiś sposób zazębiają się ze sobą? A może tak naprawdę nie mają ze sobą nic wspólnego?

Z perspektywy rozwoju osobistego odwaga jest kluczowym elementem. To dzięki zdolności do podejmowania ryzyka i przekraczania własnych granic człowiek może się rozwijać i realizować cele. Proces ten nie polega na wyeliminowaniu lęku, lecz na nabyciu umiejętności jego kontrolowania i wykorzystywania jako bodźca do rozwoju. Osoba odważna może odczuwać lęk, ale decyduje się działać pomimo tego uczucia. Osoby doświadczające silnego lęku społecznego mogą rozwijać mechanizmy obronne, które utrudniają im podejmowanie interakcji społecznych. Odwaga w tym kontekście oznaczałaby przełamywanie barier społecznych i podejmowanie ryzyka w relacjach interpersonalnych. Odpowiadając na pytanie, lęk i odwaga są ze sobą powiązane, ale ich relacja zależna jest od wielu czynników, między innymi indywidualnych cech psychologicznych, kontekstu społecznego, doświadczenia życiowego i strategii radzenia sobie z emocjami. Osoby, które potrafią skutecznie zarządzać lękiem, często są bardziej skłonne do podejmowania odważnych działań. O odwadze mówimy wtedy, kiedy przejmuje ona kontrolę nad lękiem, konfrontuje się z przeciwnościami, a w konsekwencji pomaga zaplanować strategie skutecznego radzenia sobie z trudnościami.

Życie jest przewrotne, nieprzewidywalne. Czeka nas wiele wydarzeń, zaskakujących sytuacji. Niektóre paraliżują, sprawiają, że pojawia się w nas wiele obaw i lęków. Zastanawiam się, czy w życiu bardziej chodzi o to, by nie mieć lęków, czy by mieć odwagę, aby się z nimi zmierzyć?

Lęk i odwaga są ze sobą powiązane, natomiast ich wzajemny wpływ na siebie może zależeć od indywidualnych przekonań, wartości i doświadczeń każdej osoby. Nie ma tutaj jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ unikanie lęków, jak i zdobywanie odwagi do ich pokonania, może mieć swoje uzasadnienie w różnych kontekstach życiowych.

Niektórzy uważają, że życie bez lęków jest bardziej komfortowe, a unikanie sytuacji stresowych może prowadzić do większego szczęścia. Inni natomiast podkreślają, że rozwijanie odwagi i zdolności do radzenia sobie z lękami może prowadzić do osobistego rozwoju, zdobywania nowych umiejętności. W psychologii rozróżniamy wiele podejść, które mogą być skuteczne w zależności od rodzaju lęków, sytuacji i preferencji. Są podejścia, które skupiają się na redukcji lęków i eliminacji ich przyczyn, podczas gdy inne podkreślają ich kluczową akceptację lub rozwijanie umiejętności radzenia sobie z lękami i funkcjonowania pomimo ich obecności. Tak więc to, czy bardziej chodzi o wyeliminowanie lęków, czy rozwijanie odwagi, zależy indywidualnie od każdej osoby. Ważnym elementem jest uznanie, że pewien poziom zdrowego lęku jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania, ale gdy lęki utrudniają codzienne funkcjonowanie, warto skorzystać ze wsparcia psychologicznego.

Wielu osobom brakuje tej odwagi. Co zrobić, by ją w sobie odnaleźć?

Odnalezienie odwagi będzie procesem stopniowym i indywidualnym. Punktem wyjścia jest zrozumienie genezy swoich lęków. Co konkretnie powoduje nasz lęk, w jakich sytuacjach i z jakiego powodu on się pojawia? Powinniśmy uświadomić sobie źródła lęku i zaakceptować je, ponieważ lęk jest nieodłączną częścią ludzkiego życia, które jest nieprzewidywalne. Akceptacja lęku, a jednocześnie decyzja o działaniu, jest często kluczowym elementem odwagi. Rozwijajmy umiejętności radzenia sobie ze swoim lękiem, jednocześnie rozwijając myślenie w kierunku bardziej pozytywnym, nie oceniając. Jeśli nie znajdziemy w sobie zasobów na pracę ze swoim lękiem, pomoże nam w tym rozmowa ze specjalistą. Dzielenie się swoimi obawami z innymi może nie tylko przynieść zrozumienie, ale również pomoże dostrzec potencjał, który z pewnością przyda się w budowaniu wewnętrznej siły.

Istotną rolę odgrywa pewność siebie, samoocena?

Istotną rolę w kontekście przełamywania lęku odgrywa rozwijanie pewności siebie poprzez rozpoznawanie swoich zasobów, mocnych stron i pozytywnych aspektów swojej osobowości, analiza ryzyka i korzyści, jakie mogą wyniknąć z pokonania lęku w porównaniu do ryzyka związanego z pozostawaniem w bezpiecznej strefie komfortu.

A może ta odwaga lub jej brak jest wynikiem tego, w jaki sposób zostaliśmy wychowani? Wynikiem przeżyć, przebytych związków, relacji?

Czynników decydujących o tym, czy i ile mamy w sobie życiowej odwagi, jest wiele. Od czynników genetycznych, po środowiskowe. Jeśli chodzi o wychowanie, to istotny tutaj będzie styl wychowania, relacje rodzinne, wartości jakie zostały nam przekazane przez rodziców/opiekunów, a także indywidualne cechy temperamentu dziecka oraz unikalne doświadczenia życiowe.

Dzieci, które wychowały się we wspierającym środowisku, doświadczyły wsparcia, poczucia bezpieczeństwa i akceptacji w rodzinie, z większą ciekawością eksplorują świat i podejmują działania, a co za tym idzie są bardziej skłonne do częstszego podejmowania wyzwań. Tak też jest w sytuacji, kiedy rodzice wykazują odwagę – dzieci są bardziej skłonne do naśladowania tych postaw. Wychowanie, które wspiera rozwijanie niezależności i samodzielności, uczy, jak zdrowo podejść do ryzyka, radzić sobie z niepowodzeniem i porażkami, może wpływać na rozwijanie umiejętności radzenia sobie z trudnościami, a tym samym  wzmacniać odwagę.

Czego najczęściej się boimy? Co sprawia, że pojawia się w nas lęk?

Lęk jest nieodłączną częścią naszego życia. Do najpowszechniejszych jakie spotykam w pracy, w gabinecie należą:

• Lęk przed utratą bliskich osób, mówiący o zachwianej potrzebie bezpieczeństwa i poczucia bliskości.
• Lęk przed odrzuceniem, brakiem akceptacji, ponieważ akceptacja właśnie jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka.
• Lęk przed czymś nowym, nieznanym, mocno związany z poczuciem utraty kontroli rzeczywistości.
• Lęk przed niepowodzeniem, z góry założoną porażką, mówiący o krytyce nas samych.
• Lęk przed śmiercią, czyli czymś nieznanym i nieuniknionym, może być silnym źródłem lęków u wielu ludzi.

Zastanawiam się jak znaleźć w sobie odwagę, by np. zrezygnować z pracy i zająć się czymś zupełnie innym?

Zmiana swojej dotychczasowej kariery zawodowej to wyzwanie, które może przynieść satysfakcjonujące zmiany w życiu. Życiowa decyzja, którą warto przeanalizować od początku do końca. Aby umocnić się w tej zmianie, warto odpowiedzieć sobie szczerze na podstawowe pytania dotyczące powodu tej zmiany, motywacji, jaka nami kieruje. Warto precyzyjnie określić swoje cele życiowe i zawodowe. Wziąć pod uwagę nie tylko korzyści, jakie płyną z tej zmiany, ale również pogłębić analizę ryzyka – czy mamy “plan B” w razie niepowodzenia.

Zmiana zawsze niesie ze sobą pewną niepewność. Ważne jest, aby zaakceptować fakt, że nie wszystko można przewidzieć, i być gotowym na dostosowywanie się do zmieniających się okoliczności.

W sytuacji, kiedy zmiana wymagać będzie zdobycia nowych umiejętności, warto zastanowić się, jak je zdobyć jeszcze przed ostateczną decyzją. Powinniśmy zadbać o wsparcie społeczne, podzielić się swoimi planami i przemyśleniami z kimś bliskim. Oprócz konstruktywnej opinii mamy szansę na wsparcie emocjonalne, co z kolei będzie budulcem pewności siebie. Jeżeli zwrócimy uwagę na powyższe sugestie, z pewnością pomoże nam to w znalezieniu odwagi.

Do czego powinniśmy dążyć – do pozbycia się lęków czy do wzmocnienia odwagi? 

W życiu wskazana jest zdrowa równowaga pomiędzy pozbywaniem się lęków a wzmocnieniem odwagi. Nie chodzi o to, aby eliminować lęki, tylko radzić sobie z nimi w sposób konstruktywny. Wzmacnianie odwagi może jednocześnie pomóc w zmniejszaniu lęków poprzez budowanie pewności siebie i gotowości do stawiania czoła wyzwaniom.

Magdalena Walaszek – absolwentka Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie oraz Wyższej Szkoły Biznesu w Nowym Sączu. Obecnie w trakcie kursu terapii strategicznej w Centrum Terapii Strategicznej w Warszawie oraz Studium Przeciwdziałania Przemocy Domowej Krajowego Centrum Leczenia Uzależnień.  Pracuje z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi, w szczególności z dziećmi krzywdzonymi, m.in. przestępstwami seksualnymi.