Genogram – do czego służy, jak zrobić, symbole genogramu

Genogram to graficzna reprezentacja relacji i struktur w rodzinie. Jest często używany jako podstawa lub uzupełnienie terapii systemowej rodzin (terapii konstelacji rodzinnej), a także w coachingu par i rodzin. Służy do zrozumienia wzorców relacji i powiązań, a także do zilustrowania powtarzających się wzorców w historii rodziny.

Do czego służą genogramy?

Genogram zapewnia dobry przegląd relacji i struktury rodziny. Często powtarzające się wzorce rodzinne można prześledzić wstecz na przestrzeni kilku pokoleń. Używając genogramu, własną historię życia i doświadczenia życiowe można sklasyfikować w szerszym kontekście. W ten sposób pewne powtarzające się zachowania, decyzje, kryzysy, czy choroby można zrozumieć w oparciu o tło rodzinne. Wizualizacja za pomocą genogramu może też pomóc zebrać informacje z historii rodziny, posortować je i uczynić połączenia przejrzystymi.

Historia genogramu

Genogram wyewoluował z pracy kilku kluczowych praktyków terapii rodzinnej. Pierwsze drzewa genogramy stworzył amerykański psychiatra i psychoterapeuta Murray Bowen. Bowen (1913-1990). Jego celem było wykorzystanie genogramów do uzyskania przeglądu pokoleń rodziny i istniejących wzorców rodzinnych. Ivan Boszorményi-Nagy (1920-2007), urodzony na Węgrzech lekarz i psychiatra, był współzałożycielem jednego z pierwszych ośrodków badawczych terapii rodzinnej w Filadelfii, który później stał się największym ośrodkiem szkoleniowym terapii rodzin w USA. Zakładał między innymi, że w strukturze rodziny istnieją niewidzialne więzi, które ujawniają się „emocjonalne długi”. Te długi są rejestrowane na przestrzeni pokoleń i muszą być spłacane w kółko. Objawy obecne u każdego członka rodziny są oznaką niespłaconego długu. Dlatego w terapii zawsze należy brać pod uwagę pochodzenie rodzinne.

Kogo obejmuje genogram?

Genogram obejmuje wszystkich członków rodziny osoby, która go tworzy. Wymienia się każdą osobę powiązaną z rodziną, w tym te, które zmarły w młodym wieku, zaginęły lub nie kontaktują się z rodziną. Do tego zbioru należy przede wszystkim własne rodzeństwo, rodzice, ich rodzeństwo, dziadkowie i rodzeństwo, a także przybrani rodzice lub osoby, które w jakikolwiek sposób należały do ​​rodziny. Odnotowuje się również poronienia lub martwe urodzenia w kręgu rodzinnym.

Tworzenie genogramu

Podczas tworzenia genogramu, ustrukturyzowany kwestionariusz jest przydatny, aby uchwycić jak najwięcej informacji. Ponadto można przeprowadzić wywiady z innymi członkami rodziny, aby uzyskać pełny obraz i uzupełnić braki w wiedzy.

Pytania, które warto sobie zadać przy tworzeniu genogramu:

• Jaki jest twój stan cywilny?
• Czy masz dzieci? Ile?
• Czy mieszkasz w patchworkowej rodzinie?
• Czy są dzieci przybrane lub adopcyjne?
• Czy masz rodzeństwo? Czy masz przyrodnie rodzeństwo?
• Jaką pozycję wśród swojego rodzeństwa zajmujesz (pierwsze, drugie dziecko itp.)?
• Czy w twojej rodzinie zdarzały się poronienia/aborcje/porody martwe?
• Kiedy urodzili się poszczególni członkowie rodziny? Jeśli ktoś już umarł, kiedy to było?
• Czy doszło do separacji/rozwodów? Kiedy to się stało?
• Czy twoi rodzice (nadal) są małżeństwem?
• Czy były jakieś inne ważne związki partnerskie dla jednego z rodziców (lub obojga), np. poprzednie małżeństwa, zaręczyny itp.?
• Czy twoi rodzice mieli rodzeństwo? Ile? Przyrodnie rodzeństwo?
• Jaką pozycję wśród rodzeństwa zajmowała twoja matka/ zajmował twój ojciec?

Odpowiednie pytania, o ile można na nie odpowiedzieć, można również zadać pokoleniu dziadków.

Pytania dotyczące relacji:

• Jak zarabiasz na życie ty/ jak zarabiają twoi rodzice/dziadkowie?
• Czy w rodzinie wydarzyła jakaś emigracja? Czy były jakieś szczególne wydarzenia związane z wojną?
• Czy wystąpiło nadużywanie alkoholu lub narkotyków, choroba lub poważne problemy emocjonalne?
• Czy w rodzinie występowała jakaś poważna niepełnosprawność?
• Czy któryś z członków rodziny miał jakieś problemy z prawem?
• Czy wystąpiły poważne kłopoty finansowe w rodzinie?
• Czy w rodzinie są ludzie, którzy są ze sobą szczególnie bliscy lub którzy się nienawidzą?
• Czy są jacyś członkowie rodziny, którzy zerwali kontakt?

Symbole genogramu

Po zebraniu informacji wizualizuje się poszczególnych członków rodziny i ich wzajemne relacje. Warto zacząć od własnego pokolenia, od własnej osoby i istniejącego rodzeństwa.

Symbole i ich znaczenie:

• mężczyźni są symbolizowani kwadratem, kobiety – kółkiem,
• w układzie par rodziców mężczyźni są umieszczani po lewej stronie, a kobiety po prawej; rodzeństwo umieszcza się na genogramie w kolejności narodzin, po lewej stronie jest pierworodny, po prawej najmłodsze dziecko,
• relacje między parami i relacje rodzic-dziecko są reprezentowane przez linie,
• linia ciągła symbolizuje małżeństwo, linia przerywana – konkubinat,
• krzyż oznacza osobę zmarłą,
• trójkąt oznacza nieznaną lub inną płeć,
• bliźniaki, dzieci adopcyjne i przybrane są oznaczone dodatkowymi symbolami.

Wydarzenia i cechy specjalne:

• zawód, narodowość,
• dominujące cechy charakteru (gwałtowny, opiekuńczy itp.),
• specjalne talenty (artysta, talent muzyczny itp.),
• cechy szczególne (choroby, alkoholizm, ciągłe podróże, pobyt w więzieniu),
• wszystko, co wciąż się mówi o poszczególnych członkach (niewierność, chroniczne problemy finansowe itp.).

Interpretacja genogramu

Kompletny genogram oferuje dobry przegląd relacji. Zazwyczaj szybko staje się oczywiste, kiedy style życia poszczególnych członków rodziny były do ​​siebie podobne lub gdzie występowały te same wzorce relacji. Ocena genogramu powinna być ukierunkowana na rozwiązanie. Oznacza to, że nie należy dokonywać pochopnych interpretacji. Zamiast tego bardziej sensowne jest podejście do oceny z konkretnymi pytaniami. Są to na przykład:

• Co mogą mieć wspólnego obecne kryzysy z moją rodziną?
• Gdzie genogram wskazuje na zasoby, wspierające relacje, pomocne talenty, które można wykorzystać?
• Jakie wzory są tutaj rozpoznawalne?
• Jakie podejścia do rozwiązywania problemów istnieją w historii mojej rodziny?

Odpowiedzenie na te pytania może pomóc w samorozwoju lub w przebiegu terapii.

Źródła:

1. Jolly, W.; Froom, J.; Rosen, M. G. (1980). „The genogram”. The Journal of Family Practice. 10(2): 251–255;
2. Mullins, H. C. (1991). „Collecting and recording family data: The genogram”. In Christie-Seely, J. (ed.). Working with the Family in Primary Care;
3. Friedman, H.; Rohrbaugh, M.; Krakauer, S. (1988), „The time‐line genogram: Highlighting temporal aspects of family relationships”, Family Process, 27, 27(3): 293–303.