Heroizm – definicja, psychologia. Co to jest?
Archetyp bohatera istnieje w naszej kulturze od tysięcy lat. Achilles, Robin Hood, Janosik – to tylko kilka najpopularniejszych przykładów. Czym jest heroizm i jak go należy definiować? Gdzie jest granica między heroizmem a egoizmem? Na czym właściwie polega bohaterstwo w dzisiejszych czasach? Prezentujemy różne perspektywy psychologiczne.
Heroizm – definicja
Co to jest heroizm? Najprościej rzecz ujmując, jest to „postawa wyjątkowego bohaterstwa, poświęcenia dla innych i odwagi w szczególnie trudnej sytuacji”. Sam bohater to z kolei, według Słownika języka polskiego, „osoba, która odznaczyła się męstwem”. Heroizm to jednak zjawisko, które nie jest do końca zbadane. Nie wiadomo, jakie motywacje za nim stoją ani czym tak naprawdę kierują się herosi. Może to być zarówno moralność, uczciwość, dobro i poczucie sprawiedliwości, jak i lęk, impulsywność czy nawet i narcyzm.
Heroizm – psychologia
Opinie psychologów na temat heroizmu są podzielone. Przykładowo, niektórzy z nich wskazują na ciemną stronę heroizmu, zwracając uwagę na egoizm tzw. bohaterów. Oznacza to, że niektórzy pragną być współczesnymi herosami, ze względu na to, iż bohaterstwo jest szczególnie cenione w naszym społeczeństwie. W ten sposób chcą poprawić swój status społeczny Zdaniem Francis McAndrew i Carin Perilloux, między heroizmem a egoizmem istnieje bardzo cienka granica.
Podejście sytuacyjne zakłada z kolei, że heroizm jest efektem wymogów sytuacji, a nie indywidualnych przymiotów. Oznacza to, że każdy z nas może stać się bohaterem w pewnych okolicznościach. Tego zdania był przez pewien czas Philip George Zimbardo, który opisał trzy rodzaje heroizmu: społeczny, cywilny oraz militarny. Amerykański psycholog twierdził, że za heroiczne czyny nigdy nie odpowiadają nasze wewnętrzne dyspozycje.
Podobną opinię na ten temat wyraził Deane Aikins. Nadzorował on badania nad żołnierzami walczącymi w Afganistanie oraz Iraku. Poszukiwał wówczas odpowiedzi na pytanie: „dlaczego niektórzy się załamują, a inni trzymają nerwy na wodzy”? Stwierdził on, że jest to, po prostu, kwestia przypadku. Jednocześnie podkreślił, że być może niektórzy posiadają pewien gen, który determinuje takie, a nie inne zachowanie. Zauważył on jednak, że większość tzw. bohaterów chętnie uciekłaby z pola walki, gdyby tylko miała taką możliwość. Heroizm określił więc jako „przypadkowe szczęście i wolę przetrwania”.
Coraz częściej badane jest również zjawisko „heroizmu codziennego”, obejmującego szeroki repertuar zachowań. Zdaniem Scotta Lilienfelda jego wyróżnikiem jest altruizm wobec osób obcych. Podobną opinię ma na ten temat Franco, który stwierdził, iż heroizm to rodzaj aktywności społecznej realizowanej na rzecz innych. Dotyczy to zarówno pojedynczych osób, większych grup, jak i całych społeczności. Podkreśla on jednak, że aktywność ta powinna wykraczać poza zakres obowiązków i być wykonywana ze świadomością ryzyka. Ważny jest tutaj brak zewnętrznych zysków, które mogłaby osiągnąć, w związku z poświęceniem, dana osoba.
Zdaniem Farleya, można wyróżnić mały heroizm (rozumiany jako dobroczynność) oraz duży heroizm (rozumiany np. jako ratowanie czyjegoś życia). Pierwszy rodzaj jest zdeterminowany osobowościowo, drugi natomiast – sytuacyjnie. Farley wymienił również pewne cechy osobowości, twierdząc, że im więcej ich występuje u danej osoby, tym większe prawdopodobieństwo zachowań heroicznych. Chodzi tu o takie przymioty, jak: odwaga, siła, skłonność do ryzyka, inteligencja, moralność, uczciwość, zdolność do wzbudzania podziwu i atencji oraz tzw. głębia bohatera. Brakuje jednak badań, które w jasny sposób wiązałyby wymienione cechy z heroizmem.
Heroizm a Projekt Bohaterskiej Wyobraźni
Wspomniany wcześniej Zimbardo zaczął prowadzić szerokie badania w dziedzinie psychologii bohaterstwa, której stał się propagatorem. Chodzi tu o Projekt Bohaterskiej Wyobraźni, który zakłada, że człowiek nosi w sobie potencjał do heroizmu, skłaniający go w różnych okolicznościach do najśmielszych zachowań i czynów.
Projekt rozpoczął się w 2010 r. i był skierowany głównie do młodych ludzi, którzy mieli skoncentrować na bohaterstwie dnia codziennego. Celem projektu było nauczenie ich, jak kształtować w sobie postawę niezgody na zło oraz zachęcenie do podejmowania bohaterskich czynów na co dzień. Ważne było także to, aby zwiększać ich samoświadomość i refleksyjność, a także nauczyć radzenia sobie z efektem biernego widza. Obecnie projekt jest promowany i wdrażany w szkołach na całym świecie.
Zimbardo zaproponował redefinicję klasycznie ujmowanego pojęcia heroizmu. Matka Teresa, Nelson Mandela czy Martin Luther to przykłady herosów, które są – jego zdaniem – zbyt odległe dla współczesnego człowieka. Zdaniem psychologa, w świadomości globalnej należy zaszczepić pojęcie nowego bohaterstwa, które związane jest z tym stwierdzeniem:
„Banalność heroizmu sugeruje, że wszyscy potencjalnie jesteśmy bohaterami czekającymi w życiu na moment, gdy zrobimy coś heroicznego. Decyzja, by działać heroicznie jest wyborem, do którego wielu z nas jest powoływanych tylko w pewnych momentach życia. Ujmujemy heroizm jako uniwersalny atrybut ludzkiej istoty, nie zaś jako rzadką cechę kilku zaledwie wybrańców. W ten sposób heroizm staje się czymś, co potencjalnie leży w zasięgu możliwości każdego człowieka, być może skłaniając większość z nas, by odpowiedzieć na to wyzwanie”.
Czynnikiem, który zachęca do bohaterskiego działania, ma być – zdaniem Zimbardo – heroiczna wyobraźnia. Związana jest ona z umiejętnością wyobrażania siebie w trudnych okolicznościach, zmagania się z różnymi problemami, obmyślania różnych aktywności (które mogłyby przyczynić się do zwalczenia tych problemów) oraz przewidywania ich skutków. To z kolei umożliwiłoby jednostce przygotowanie się do działania w sytuacjach, w której heroizm jest wymagany.
Źródła:
- D. Wyspiański, Heroizm dnia codziennego według Philipa Zimbardo, „Charaktery” (Kielce) 2015, nr 11, s. 22.
- Wielki Słownik Języka Polskiego dostępny na wsjp.pl, dostęp na 25.03.2021 r.
Polecamy
Filip Cembala: „Komu z nas nie brakuje ulgi w czasach zadyszki wszelakiej?”
„Jeżeli nie słuchasz szeptów swojego ciała, to będziesz musiał usłyszeć jego krzyk” – mówi psychoterapeutka dr Agnieszka Kozak
Michalina: „Czasem fantazjowałam o tym, że rozumiem matematykę. Ale częściej rano wymiotowałam ze strachu”. Czym jest HMA?
3. Charytatywny Bieg z Twarzami Depresji – dla dzieci i młodzieży. Zacznijmy działać już teraz!
się ten artykuł?